ANΘΡΩΠΟΙ ΜΕ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Στον αιώνα που ακολουθεί και κατά την περίοδο της Αναγέννησης (15ος – 17ος αιώνας), η έρευνα αρχίζει να αποστασιοποιείται από το χώρο της εκκλησίας και της μαγείας και αρχίζει να κατευθύνεται σε μια πιο επιστημονική και ορθολογιστική θεώρηση των πραγμάτων. Η στάση απέναντι στα άτομα με ιδιαιτερότητες είναι αντιφατική όπως και η ίδια η εποχή, αφού άλλα άτομα παραμένουν στο οικογενειακό τους περιβάλλον και άλλα απομονώνονται σε άσυλα ή απομακρύνονται από τις πόλεις τους ως κάτι μιαρό. Κάποιες φορές δε εκθέτουν την αναπηρία τους σε ένα είδος θεάματος για βιοποριστικούς λόγους. Οι θίασοι εξάλλου των ανθρώπων με δυσμορφίες που συνόδευαν τα τσίρκο, έπαψαν να υφίστανται λίγες δεκαετίες πριν τις μέρες μας, εξαιτίας των διαμαρτυρίων για τα δικαιώματα των αναπήρων αλλά και την διάδοση της τηλεόρασης.
Οι φιλόσοφοι της Αναγέννησης συνδέουν την ευφυία με την διαταραχή. Σπουδαίες προσωπικότητες στο χώρο των τεχνών και των γραμμάτων, τόσο σε αυτή την χρονική περίοδο αλλά και τους αιώνες που ακολουθούν υποστηρίζουν αυτή την άποψη.
Ο Μιchaelangelo ( Καπέλα Σιξτίνα, Πιετά κ.α.) έμεινε στην ιστορία τόσο για τις καλλιτεχνικές του δημιουργίες, όσο και για τον εκρηκτικό και κυκλοθυμικό χαρακτήρα του και τις υπερβολικές ώρες δουλειάς. Μεγάλοι μουσικοί όπως ο Ludwig von Beethoven (κωφός την τελευταία εικοσαετία της ζωής του ), ο Robert Schumann, o Peter Tchaicovsky, o Μentelson, είχαν ψυχικές διαταραχές που αποτυπώνονται στα μουσικά τους έργα, με τις έντονες διακυμάνσεις στον ρυθμό, το ύφος και την ένταση. Ζωγράφοι, της φήμης του Vincent van Gogh και του Paul Gauguin, καθώς και ποιητές και συγγραφείς, όπως η Βirginia Gouf, o Edgar Allan Poe, η Sylvia Plath, o Leo Tolstoy ( το 42% των ηρώων του είναι άτομα με αναπηρίες ), ο Hans Christian Andersen, o Νίτσε, ο Charles Dickens ( οι ήρωες του με προβλήματα καταλαμβάνουν το 87% ), ο Ernest Hemingway, o Mark Twain, o Lord Byron, αλλά και οι Έλληνες Γεώργιος Βιζυηνός, ο Κώστας Καρυωτάκης, ο γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς ανήκαν στην παραπάνω κατηγορία έχοντας περάσει και κάποιοι από αυτούς, ένα μέρος της ζωής τους σε άσυλα ψυχικών παθήσεων.
Στην περίοδο της Αναγέννησης , υπάρχει και η προσωπικότητα του Leonardo Da Vinci, που ο Ronald Davis, στο « Χάρισμα της δυσλεξίας», τον συγκαταλέγει στους διάσημους δυσλεξικούς, μαζί με τον Αινστάιν, τον Τόμας Έντισον, τον Πικάσο, τον Walt Disney, την Αgatha Christie. Ήταν όλοι τους ανορθόγραφοι, με κακή σχολική επίδοση και αυτοεκτίμηση στην παιδική τους ηλικία, αφού συχνά είχαν χαρακτηριστεί ως καθυστερημένοι, υπερβολικά αργοί στην μάθηση, κοινωνικά απροσάρμοστοι, φυγόπονοι και τεμπέληδες. Κάποιοι μάλιστα είχαν διωχθεί από το σχολείο επειδή δεν μπορούσαν να κατακτήσουν τη γνώση με τα δεδομένα της εποχής. Εδώ βέβαια αναρωτιέται κανείς για τότε, όπως και για σήμερα αν είναι το άτομο με δυσκολίες το πρόβλημα ή το ίδιο το σύστημα που αδυνατεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες του ατόμου? Στον τομέα της διάχυτης αναπτυξιακής διαταραχής και κυρίως του συνδρόμου Asperger, συγκαταλέγονται επιτυχημένοι άνθρωποι από το χώρο της πολιτικής, της οικονομίας και της διοίκησης μεγάλων πολυεθνικών εταιριών .Η Uta Frith στο βιβλίο της « Αυτισμός» παρουσιάζει και το αιτιολογεί επαρκώς , τον γνωστό ήρωα των αστυνομικών μυθιστορημάτων, Σέρλοκ Χολμς, ως άτομο με σύνδρομο Αsperger.
Ο αιώνας όμως που πέρασε, εκτός από τους διάσημους δημιουργούς με δυσκολίες άφησε και το στίγμα δύο παγκόσμιων πολέμων. Στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε ο Αδόλφος Χίτλερ, ο οποίος υποστηρίζοντας την θεωρία της φυλετικής υπεροχής των Αρείων, προχώρησε μετά την διάσκεψη του 1942 στο Βερολίνο, εκτός του αφανισμού των Εβραίων, στην ευθανασία 70.000 ατόμων με νοητική στέρηση, αναπηρία, επιληψία, κληρονομικά νοσήματα και χρόνιες παθήσεις, τα οποία τα διαχώριζε με μαύρο διακριτικό. Ο θεσμός των γηροκομείων, ψυχιατρείων και ιδρυμάτων έπαψε να υπάρχει, αφού τα έκλεισε οριστικά αποδεκατίζοντας τους θεραπευόμενους. Η ειρωνεία είναι ότι παρά τον αγώνα του για ευγονική, ο ίδιος άνηκε στα άτομα με ειδικές ανάγκες αφού έπασχε από Πάρκινσον, του οποίου η επιδείνωση και η χορήγηση ουσιών που έπαιρνε ως παυσίπονα, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις που πήρε στο τέλος του πολέμου, σύμφωνα με τελευταίες μελέτες. Από την αντίπαλη πλευρά , στο πολιτικό προσκήνιο ήταν ο Φραγκλίνος Ντελάνο Ρούσβελτ, που έπασχε από πολυμυελίτιδα, από την οποία προσβλήθηκε στην αρχή της πολιτικής του καριέρας και του άφησε μια μόνιμη παράλυση των κάτω άκρων. Στην ταινία « Η ψυχή ενός ηγέτη», αναφέρονται τα στάδια που πέρασε αυτός ο πολιτικός, την αναζήτηση για την μαγική θεραπεία που θα τον έκανε να περπατήσει ξανά, την αποδοχή αλλά και την προσποίηση στις πρώτες προεκλογικές επανεμφανίσεις, ότι περπατάει με στήριξη, αφού ο λαός της τότε εποχής, δεν θα εμπιστευόταν έναν υποψήφιο σε αναπηρικό αμαξίδιο. Τί θα συνέβαινε άραγε σε μια αντίστοιχη στην σημερινή εποχή περίπτωση ?
Τέλος από την πλευρά της Αγγλίας, ήταν ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, που κατά περιόδους υπέφερε από κατάθλιψη.
Μια σύγχρονη προσωπικότητα, παγκοσμίως γνωστή, που ευτυχώς προβάλλεται όπως πρέπει από τα ΜΜΕ, είναι ο Στήβεν Χόκινγκ, που πάσχει από μυατροφική σκλήρυνση – 1200 άτομα πάσχουν στην Ελλάδα από την ίδια ασθένεια- και με την βοήθεια της τεχνολογίας μπορεί να συνεχίζει την ζωή και την καριέρα του. Αξίζει να αναλογιστεί κανείς πόσο χαμένη θα πήγαινε μια τόσο υψηλή νοημοσύνη σε μια άλλη εποχή και ίσως και σε μια άλλη χώρα?
Και ενώ όλες αυτές οι προσωπικότητες κατάφεραν να ξεπεράσουν τα εμπόδια που τους έβαλε η ίδια η φύση και να διαπρέψουν ο καθένας στο χώρο του, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η λογοτεχνία των προηγουμένων δεκαετιών, κατάφεραν να διαμορφώσουν στερεότυπα και προκαταλήψεις που αλλοιώνουν την αληθινή εικόνα του ανθρώπου με ειδικές ανάγκες και βρίσκονται ακόμα και στις μέρες μας βαθιά ριζωμένες μέσα μας.
Στην ελληνική λογοτεχνία ενδεικτικά αναφέρεται ο «Ζητιάνος» που χρησιμοποιεί την αναπηρία του για βιοποριστικούς λόγους με πονηριά, εκμεταλλευόμενος συχνά το ανήλικο βοηθό του. Στην «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη, περιγράφεται μια γυναίκα της οποίας οι συναισθηματικές μεταπτώσεις την οδηγούν στο φόνο ανήλικων κοριτσιών με σκοπό να τα γλιτώσει από το σκληρό μέλλον τους. Στον λαοφιλή «Καραγκιόζη» τα άτομα με αναπηρίες περιπαίζονται. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια στην ελληνική βιβλιογραφία εμφανίστηκαν πολλές ωραίες δημιουργίες που δίνουν αφενός μια ρεαλιστική εικόνα της διαταραχής και αφετέρου επειδή αρκετές από αυτές απευθύνονται σε παιδιά, διαμορφώνουν την μελλοντική τους στάση απέναντι στην αναπηρία, προβάλλοντας την ασθένεια ως αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής χωρίς προσπάθειες για ωραιοποιήσεις .( «Λεώνη», « Ένα σακί μαλλιά», «Ο Τριγωνοψαρούλης», « Ο μικρός Ντουλ»). Στον τομέα όμως των μέσων μαζικής ενημέρωσης οι άνθρωποι με δυσκολίες εξακολουθούν είτε να παρουσιάζονται ως περιορισμένων ικανοτήτων, ή ως επικίνδυνοι για το κοινωνικό σύνολο παρότι στην πραγματικότητα είναι περισσότερο θύματα παρά θύτες, ή όταν πετυχαίνουν στην ζωή τους να παρουσιάζονται ως υπερήρωες, ή συχνά να γίνονται αντικείμενο χλευασμού και εκμετάλλευσης από τα κανάλια, μέσα από την συμμετοχή τους σε διάφορες εκπομπές υψηλής τηλεθέασης και χαμηλού επιπέδου, αφού δεν υπάρχει ή δεν εφαρμόζεται κανένα πλαίσιο που να τους προστατεύει.
Από την άλλη πλευρά είναι θετικό ότι στις τελευταίες δεκαετίες με την επικράτηση περισσότερο των βιολογικών προσεγγίσεων για την αιτιολογία των διαταραχών απενοχοποιήθηκαν τόσο τα ίδια τα άτομα αλλά και οι οικογένειες τους, που για αρκετά χρόνια ο ρόλος τους θεωρήθηκε καταλυτικός στην αιτιολογία και την εκδήλωση του αυτισμού, των μαθησιακών δυσκολιών και πολλών άλλων προβλημάτων. Με την ανάπτυξη όμως της επιστήμης και της τεχνολογίας αλλά και της βιομηχανίας έγινε πιο έντονος ο διαχωρισμός ανάμεσα στο παραγωγικό και μη, στο υγιές και στο ασθενές. Η έντονη τάση των τελευταίων δεκαετιών για διάγνωση και ταξινόμηση οδήγησε σε μιας άλλης μορφής ρατσισμού, που αφορά και εμάς τους θεραπευτές , αφού μετατοπίστηκε η βαρύτητα από το « τί είναι ένα παιδί?», στο « τι έχει?», φτιάχνοντας τα δικά μας στερεότυπα, αφού συχνά στην προσπάθεια μας να αποκαταστήσουμε την διαταραχή, ξεχνάμε να δούμε την προσωπικότητα του ως σύνολο και την ύπαρξη του ως μέλος μιας οικογένειας, ενός μαθητικού συνόλου και μιας μελλοντικής κοινωνικής ομάδας και παράλληλα έχοντας διαμορφώσει μια δεδομένη μελλοντική πρόγνωση με βάση την διαταραχή του, διατρέχουμε τον κίνδυνο να δημιουργήσουμε ένα άλλο τύπο προκατάληψης του θεραπευτή προς τον θεραπευόμενο.

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα "Αναγνώστης"